Assana (29) kan elk moment bevallen van haar eerste kind. De vader van haar kind komt uit Alkmaar, zijzelf uit Burundi. Mag ze in Nederland blijven?
Bijna-moeder Assana (niet haar echte naam) woont al 10 jaar in Nederland. Ze is gevlucht uit Burundi, waar ze – zacht uitgedrukt – niet meer veilig was. Ze dreigde er vermoord te worden, net als haar broer, vertelt ze, en vluchtte naar Nederland in de hoop asiel te kunnen krijgen. Tien jaar lang verbleef ze in verschillende AZC’s, in Alkmaar en Haarlem bijvoorbeeld. Nu verblijft ze in het AZC Dronten, waar ze ook zal bevallen. Het wordt een jongetje, weet ze nu al. Assana verheugt zich op het moederschap en hoopt snel te kunnen trouwen nadat ze is bevallen. Ze heeft geen idee van de mogelijkheden om een verblijfsvergunning te kunnen krijgen op grond van haar Nederlandse kind. Van het Chavez-arrest heeft ze nog nooit gehoord.
Op het matje
Advocaat Jeroen Maas heeft meer dan 18 jaar ervaring op het gebied van migratierecht en was dolblij toen Nederland met het Chavez-arrest van 10 mei 2017 door de Europese rechter op het matje werd geroepen. “Wat ik dacht? Ik dacht: Yes!”
Een arrest is geen wetswijziging. Een arrest zegt hoe de wet moet worden uitgelegd. Nederland probeerde te vaak onder de wet uit te komen, aldus Maas. “Voorheen was het ook al zo dat je als ouder van een kind met een EU-nationaliteit recht had op een verblijfsvergunning van het land waar het kind woonde. Alleen probeerde Nederland telkens de grenzen op te zoeken om de verblijfsvergunning toch maar te kunnen afwijzen. Met als argument dat wanneer bijvoorbeeld de vader niet in de gevangenis zat of niet gehandicapt was, hij prima voor dat kind kon zorgen. Dat heeft Nederland jaren kunnen volhouden tot het Chavez-arrest.
Op 10 mei 2017 heeft het Hof van Justitie van de EU een uitspraak gedaan in de zaak Chavez-Vilchez tegen Nederland. In die procedure ging het om de vraag of een illegaal in Nederland verblijvende ouder van een Nederlands kind verblijfsrecht in Nederland moet krijgen. De rechter besloot dat dit inderdaad moet. Het kind is namelijk een EU-burger en moet op grond van Europees recht de mogelijkheid hebben om zijn rechten als burger uit te oefenen en om dus binnen de EU op te groeien met beide ouders. Voor 2017 kwam het vaak voor dat dit verblijfsrecht werd geweigerd. Het kind met de Nederlandse nationaliteit moest maar worden verzorgd door de ouder met verblijfsrecht, in de praktijk soms een Nederlandse vader die niet naar het kind omkeek. Een Venezolaanse moeder – mevrouw Chavez-Vilchez – voerde hiertegen een succesvolle zaak, die op 10 mei 2017 leidde tot het baanbrekende Chavez-arrest. Sindsdien moet de overheid de buitenlandse ouder van een Nederlands kind een verblijfsvergunning verstrekken als dat in belang is van het kind. Dat is na het arrest bij 7.170 vreemdelingen gebeurd, aldus door ons opgevraagde cijfers van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Van de personen die een vergunning op grond van het arrest hebben verkregen, hebben er 4.360 al eerder een verblijfsprocedure doorlopen.
Toename
Zowel het aantal aanvragen als het inwilligingspercentage steeg enorm na het Chavez-arrest. In het jaar na het arrest zijn 2.710 aanvragen ingediend, 2.617 meer dan in het jaar ervoor, zo rapporteert de IND. Het inwilligingspercentage is in het jaar na het arrest toegenomen (94%) ten opzichte van het jaar voor het arrest (34%). De meeste aanvragen op basis van Chavez-Vilchez zijn van mensen met een Marokkaanse nationaliteit, gevolgd door de Surinaamse, Turkse en Nigeriaanse nationaliteit. Opvallend is de stijging van het aandeel mannen. In het jaar voor het arrest was een ruime meerderheid van de aanvragers van het vrouwelijke geslacht (92%). In het jaar na het arrest gaat het in bijna vier op de tien aanvragen om een mannelijke aanvrager (38%).
Lastiger
Ook op het kantoor van Maas komen sinds de uitspraak van het Europese Hof meer aanvragen binnen. Hij behandelt er tientallen per jaar. Met succes, al ziet hij wel dat de IND opnieuw de grenzen opzoekt. “Kort na het Chavez-arrest werden bijna alle aanvragen gehonoreerd”, aldus Maas, “maar wat we nu zien is dat de IND toch weer terugtrekkende bewegingen maakt. Ze zoeken steeds meer de randjes op van waar ze een aanvraag kunnen afwijzen. Bijvoorbeeld als het gaat om de marginale zorgtaken. Je moet als ouder met objectieve bewijsstukken, aangeleverd door de huisarts of het consultatiebureau, kunnen aantonen dat je meer dan marginale zorgtaken hebt. Pas dan kijkt de IND serieus naar je aanvraag. Maar dit is niet zo gemakkelijk te bewijzen, zeker niet voor vaders. Het is een bekend gezegde: moeders geven hun kinderen wortels, vaders vleugels. Maar hoe bewijs je als vader dat je je kind leert fietsen of elke avond voorleest? Zeker met corona wordt het steeds lastiger om met objectieve bewijsstukken te komen. Er mag maar een ouder bij het consultatiebureau en de huisarts naar binnen. Het zijn ook de moeders die in alle papieren staan, in de geboorteakten, de groeiboekjes etc. Als vader kun je zeggen dat je de luier van je kind verschoont, maar voor de IND is dat niet afdoende bewijs. We zien dat de IND inzake het thema ‘marginale zorgtaken’ door de rechter vaker in het gelijk wordt gesteld, daardoor durven ze ook vaker met dit argument op de proppen te komen; de vader zou onvoldoende zorgtaken hebben. Ik heb nu al een paar keer noodgedwongen het sociaal wijkteam moeten inschakelen met de vraag of ze een rapportje wilden schrijven. Dat houdt die mensen natuurlijk weer af van hun normale werkzaamheden.”
Politiek gevoelig
Dat Maas zich in steeds meer bochten moet wringen om bewijsstukken boven water te krijgen, vindt hij een kwalijke ontwikkeling. Maar hij begrijpt het wel. Immigratie ligt nu eenmaal politiek gevoelig. “’Het is de taak van de IND om de cijfers die de staatssecretaris aan het parlement moet presenteren zo laag mogelijk te houden, want immigratie is op de politieke agenda niet populair. Het is minder, minder, minder. Aan de stroom aanvragen kunnen ze weinig doen, dus probeert de IND de Chavez-verblijfsvergunning minder aantrekkelijk te maken door te zeggen dat je er niks mee opbouwt. Volgens de IND kun je namelijk geen Nederlander worden of een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd krijgen met een ‘Chavez-Vilchez’ verblijfsrecht. En als het kind 18 jaar wordt moet je Nederland weer verlaten. Terwijl, als je aan de borreltafel vertelt waar het over gaat – namelijk om een ouder van een Nederlands kind dat een verblijfsvergunning wil – dan vindt iedereen het volkomen logisch dat zo iemand een verblijfsvergunning krijgt.”
Verhalen over misbruik, wuift hij weg. “Je neemt niet zomaar even een kind. Ook niet voor een verblijfsvergunning. Dat zie ik in de praktijk ook helemaal niet. Waar de overheid wel eens op zinspeelt zijn schijnerkenningen. Ze zijn bang dat een man een kind dat niet van hem is erkent. Zo kan de moeder heel gemakkelijk een Chavez-vergunning krijgen. Maar dat mannen zich laten betalen om dit te doen kom ik in de praktijk niet tegen. Er zijn ook geen cijfers bekend die dit kunnen staven.”
* Een verblijfsvergunning op grond van het Chavez-arrest is geldig tot het achttiende jaar van het kind en moet elke vijf jaar worden verlengd.
Bronnen: Ministerie van Justitie en Veiligheid, IND: analyse Chavez-Vilchez | 30 november 2018.
Tekst: Nicolline van der Spek
Dit artikel verscheen in het Straatjournaal november 2020.