Dit verhaal is geschreven door Nicolline van der Spek | Freelance schrijver | Inzetbaar voor: online copy * jaarverslagen * reizen/travel * interviews * achtergrondverhalen * SEO * commercieel * redactioneel * nieuwsbrieven – contact?
Foto: Nicolline van der Spek
YAH MAN, JAMAICA
Voor een zonovergoten strandvakantie ga je naar een willekeurig Caribisch eiland, voor Bob Marley naar Jamaica. Het kloppend hart van de West Indies. Big Time!
Columbus was er snel uit en schreef in zijn dagboek toen hij in 1494 Jamaica ontdekte: ‘Het is het mooiste eiland dat ik ooit heb gezien.’ Geen speld tussen te krijgen. Met dank aan de kleurrijke mensen. Jawel. We zijn in het Caribisch gebied en alle clichés kloppen. Het zeewater is Blue Lagoon-groen, het zand parelwit en als je iets ziet overvliegen is het geen meeuw, maar een pelikaan.
Laatste cliché. Wie een vrouwelijke journalist op Jamaica afstuurt, kan een lofzang op de Jamaicaanse man verwachten. De mannen zien er stuk voor stuk uit als Usain Bolt. Zelfs de mannen die de hele dag langs de kant van de weg verveeld rondhangen, waiting in vain, voor die ene klant die zijn ackee wil kopen, hebben het lichaam van de snelste man ter wereld.
Onze troef: Dafne Schippers! Niemand kent Johan Cruyff, valt me op, maar zeg je dat je uit het land van Dafne Schippers komt, gaat iedereen stralen. Vooral de mannen. Ze zijn allemaal verliefd op onze Dafne en lijken haar allemaal het goud te gunnen in Rio. Vanuit omgekeerd perspectief natuurlijk heel exotisch: een whitey die de 100 meter wint. Hadden we niet allemaal een weak spot voor het Jamaicaanse bobslee-team in 1988?
No Problem!
Jamaica ligt 145 km ten zuiden van Cuba en is het grootste eiland van de West Indies. De officiële taal is Engels, maar onderling wordt patois gesproken. Een mix van verschillende talen (zie kader). Yah Man! hoor je echt de hele dag door. Minstens zo vaak passeert: No Problem (ook al vraag je het onmogelijke). De Rastafari hebben nog weer een apart taaltje. Ze zetten graag overal een ‘i’ voor: i-volution, irie (oké) en het grappige: i and i, dat gewoon ‘ik’ betekent.
We maken een rondreis over het eiland. Te beginnen in Montego Bay, helemaal in het noordwesten. Via Portland in het oosten (groener wordt het niet) rijden we naar Kingston om via de zuidkust (Treasure Beach en Negril) eilandrond te zijn. Lukt allemaal in een week, maar voor het mooie zijn veertien dagen beter.
We verplaatsen ons in een blinkend wit minibusje van Paradise Travels (de naam alleen al) en krijgen behalve les in de taal en gewoonten van het land muziekcollege. Mento, rocksteady, ska, reggae, dancehall. Alle muziekstromingen passeren de revue. Onze held, alias chauffeur en dj Jermaine Smith zit achter het stuur, fotograaf Paul Tolenaar zit naast hem. I and I zit op de achterbank, naast gids Granville Morgan, die met zijn bril wel iets weg heeft van Malcom X. Langs de kant van de weg lopen schoolkinderen in uniform. Even verderop wordt cricket gespeeld. Driehonderd jaar Engelse overheersing, wat wil je…
Het is er warm, dat ook. Laten we er 32 graden van maken. Je zweet de hele dag door en neem je een duik in zee, dan koel je niet af. Ga je wandelen, dan word je minstens drie keer aangesproken door telkens een andere man, die vraagt of je ganja wil roken, een boyfriend hebt of misschien zijn lobster wil zien…Dreadlock Holiday. Precies: I hurried back to the swimming pool.
Bedreigd voel ik me trouwens geen enkele keer in Jamaica. Je moet een beetje opletten en je niet storen aan de mensen die iets aan je willen verkopen. Ga maar eens winkelen op de markt in Bodrum, Turkije! Zelfde laken en pak, zo niet erger.
Krokodillen
Jermaine stopt zijn bus langs de kant van de weg voor een snelle lunch. Van alle kanten rennen vrouwen op de bus af om hun vis te slijten. Granville pakt het handig aan en koopt bij iedere vrouw één vis. Zo is iedereen tevreden. Als we eenmaal zitten, ieder aan een gammel tafeltje met bloemig plastic tafelkleedje is de rust weer teruggekeerd. Eén van de vrouwen helpt me met het snijden van mijn vis. Ze is groot, zoals bijna alle vrouwen op Jamaica. Met groot bedoel ik vol. Rond waar het rond moet zijn…
De vis smaakt trouwens heerlijk, vers gekocht op de markt van Black River, waar we die dag ook gaan varen. Tussen de krokodillen! Er zouden er 500 van rondzwemmen, wordt me medegedeeld door de schipper.
‘Don’t worry‘, zegt hij op een slome toon die aan de Belgische komiek Philippe Geubels herinnert: ‘the crocodiles are Jamaican, inhaling Marihuana whole day and are very laid-back.’
Ondertussen varen we door een verstild mangrovebos, waarbij de takken als lange draden het water raken en voor een bijna vijf-dimensionale reflectie zorgen. Een weefgetouw in bladstil water.
Kijken met je ogen werkt niet. In de natuur moet je kijken met je oren. Geritsel, opspattend water. Kijk daar… ! Daar gaat er één!
De krokodil van Black River kan 8 meter lang worden, leer ik, heeft 68 tanden, wordt honderd jaar en kan anderhalf uur onder water blijven. Ze leven solitair. Na de paring (in maart), gaat ieder zijns weegs. Krokodillen eten geen mensen, al vind ik het wel verdacht dat de schipper aan zijn linkervoet een normale schoen heeft en aan zijn rechtervoet een teenslipper met een dikke sok. Misschien toch een teen kwijt..?
James Bond
De beroemde filmscène uit Live and Let Die (1973) waarin James Bond over de rug van krokodillen ontsnapt is gedraaid in Jamaica. Meer films zijn er opgenomen. Sterker, Jamaica lijkt de ideale filmset. We noemen Cocktail (1988) met Tom Cruise, Dr. No (1962) met de legendarische Ursula Andrews in witte bikini en Papillon (deels opgenomen in het plaatsje Falmouth). Vergeet ik bijna de ultieme coming of age-film Blue Lagoon (1980) te noemen, die Frenchman’s Cove in Portland op de kaart zette. Port Antonio in het oosten van Jamaica was eerder al ontdekt door Hollywood’s grootste hartenbreker Errol Flynn. Hij kwam er in 1940 en zei dat de stad mooier was dan elke vrouw die hij ooit had gekend. Laten we zeggen dat ze inmiddels wat op leeftijd is. De oude dame is haar glans kwijt. We zien er veel armoede, maar dat zien we eigenlijk overal op Jamaica. Het beeld dat ik vooraf had van het land is een stuk minder roze. Het is klein Afrika in de Carib. Veel mensen zijn er – laat ik er niet omheen draaien – gewoon straatarm. Tegelijkertijd wordt er op elke straathoek muziek gemaakt. Persoonlijk houd ik meer van vergane glorie dan 5 sterren luxe. Op de hoek van Love Lane, hartje Port Antonio dans ik mee. Er is geen ontkomen aan. De muziek schalt door de straat: Otis Redding: Sitting on the dock of the bay.
Magistrale waterval
Zowel Cocktail als Dr. No zijn deels gefilmd in Dunn’s River Falls in de buurt van Ocho Rios. Je kunt deze magistrale waterval met een hoogte van 183 meter beklimmen. Doe dit met gids! Je kunt het ook zonder doen, maar dan loop je hetzelfde risico als de man die we spinnend van de waterval zien vallen… dat hij niets gebroken heeft, is een godswonder.
Mijn gids neemt me letterlijk bij de hand en dat is misschien tuttig, maar wel heel verstandig. Neem je tijd en geniet onderweg ook van het uitzicht. De waterval is er een uit de folders, omringd door bamboebos en uitmondend op strand. De zee is kraakhelder en lekker warm. Ursula Andrews heeft hier vast Sean Connery proberen nat te spetteren. Anders Marilyn Monroe wel, die haar huwelijksreis met Arthur Miller op Jamaica doorbracht.
Al die celebs! Op de een of andere manier heeft het eiland een magische aantrekkingskracht op alles wat rich and famous is. Churchill kwam er graag, Johnny Cash, Katherine Hepburn, en dus Errol Flynn. Volgens Granville komt dat doordat sterren er niet worden lastiggevallen. ‘De Jamaicaan voelt zich namelijk zelf een ster’, lacht hij, dus als Beyoncé voor je neus staat, wordt de gemiddelde Jamaicaan daar niet warm of koud van… (Beyoncé? Ja, wel eens van gehoord, buy some bananas..?’). Usain Bolt kan er ook gewoon over straat, terwijl lightning Bolt in landen als China letterlijk onder de voet gelopen wordt. Alleen de komst van Snoop Dogg leverde een enorme chaos op. Maar dat ligt meer aan de man dan aan het land.
Papegaai
Ondertussen zijn we aangekomen in Treasure Beach in het zuiden van Jamaica. Bij het luxe boutique resort Jakes om precies te zijn. Speaking of celebs. Tom Cruise komt er, Kate Moss en ook de tenniszusjes Williams staan in het gastenboek. Het resort bevindt zich pal aan zee, en is vernoemd naar de papegaai van de familie – ik bedoel maar. In 1941 kwam de moeder van Sally Henzell naar Jamaica. Ze kocht een cottage aan zee en vond het er zo idyllisch dat ze het geheim wilde houden. Elke projectontwikkelaar wimpelde ze af door te waarschuwen voor haaien, een sterke onderstroom en heel slecht weer. Inmiddels wordt het hotel gerund door Sally’s zoon Jason, die meer ondernemersbloed door zijn aderen heeft stromen. Bij het ontbijt (Ackee met Saltfish) doet hij zijn verhaal. Ze hebben een stichting opgericht en de locals worden overal bij betrokken. Ook hoor ik dat alles wat op mijn bord ligt, is gekocht op de plaatselijke markt. Alles draait om de community.
Terug in mijn huisje – lichtblauw en bohemian chic – doe ik de terrasdeuren open. Ik ga op een van de loungestoelen zitten en kijk hoe een pelikaan de zee induikt. Recht voor me ligt Costa Rica. Of was het nou Nicaragua..? Even googelen. Ik pak mijn telefoon en ben bijna teleurgesteld: wifi in het paradijs!
King of reggae
Dan. De must-visit van Jamaica: Kingston! Zo vaak bezongen, onder andere door UB40, maar natuurlijk ook de woonplaats van de honorable Robert Nesta Marley (1945-1981). We bezoeken zijn huis op Hope Road 56, dat nu een museum is, en worden tot onze verrassing rondgeleid door Ricky Chaplin, een internationale reggae-artiest met dreadlocks tot aan zijn enkels, en vriend van Bob Marley. Ik ben dus one handshake away van de king of reggae. Sterker, een paar minuten later schud ik de hand van Georgie. Dezelfde Georgie uit No Woman No Cry die het vuur brandende hield (Said I remember when we use to sit, In the government yard in Trenchtown, And then Georgie would make the fire lights, while the log wood burnin through the night).
Tijd voor een bekentenis. Als jong meisje was ik altijd een beetje verliefd op Bob Marley. De man met de mooiste bovenbenen ter wereld in dat sexy denim overhemd. Hangt datzelfde overhemd gewoon hier. Achter glas, maar toch…Ook leer ik dat mijn held steevast zijn dag begon door een half uur de trap van zijn woonhuis op en neer te rennen. Even later loop ik zelf over die trap.
Yah man!
De boom achter zijn huis staat er ook nog altijd. Hier zat Bob Marley elke dag te spelen op zijn gitaar. Dit tot grote ergernis van zijn buren die vrijwel elke dag de politie op hem afstuurde. In retroperspectief redelijk gênant lijkt me om die buurman te zijn.
Trenchtown Rock
Trenchtown tot slot. Daar hoor je als toerist natuurlijk niet te komen. Toch willen we er heen. Bob Marley heeft hier immers zijn tienerjaren doorgebracht. Hij woonde er in een government yard, dat je nog altijd kunt bezoeken. Volgens zijn vrouw Rita Marley was het op deze plek dat ze voor het eerst met elkaar naar bed gingen. Het bewijs – in de vorm van een klein eenpersoonsbed – staat er nog steeds. Zo ook Bob Marley’s lichtblauwe VW busje. Totaal verroest.
Tegenover het huis wordt er door kinderen gevoetbald op een zanderig veldje. De meeste trouwens op blote voeten. Heel even ben ik terug in de jaren zeventig. De tijd dat de drie beroemde Adidas strepen nog geen retro waren, reggae nog in de kinderschoenen stond en Bob Marley geen idee had van zijn latere betekenis voor de wereld en het toerisme in zijn eigen land in het bijzonder. I don’t really have any ambition, you know? I only have one thing I’d really like to see happen. I’d like to see mankind living together. Black, White, Chinese , everyone. That’s all.
ALL FRUITS RIPE!
Patois voor beginners
All Fruits Ripe – Te gek! Geweldig!
Big up – respect! (Dus als Usain Bolt weer eens wint, of het Jamaicaanse voetbalteam (beter bekend als de Reggae Boyz) zeg je: Big up, Jamaica!
Bossy – aanspreekvorm voor mannen.
Darkers – zonnebril.
Dotty – vies (van dirty).
Duppy – boze geest.
Irie – alles goed, oké.
I and I – ik
Liquid sunshine – regen
Rent-a-tile – slow dancing. (letterlijk: een tegel huren).
Ten toe turbo – de benenwagen.
Waa’ppun – als je wil weten wat er gaande is.
Jamaica in het kort
Jamaica ligt 145 km ten zuiden van Cuba * Van oost naar west meet het eiland 235 km, van noord naar zuid afwisselend 35 tot 82 km * De totale oppervlakte is 11.000 km2, dat is ongeveer een kwart van Nederland * De kustlijn bedraagt 1022 km * Het langste strand vind je in Negril: Seven Mile Beach (11km) * De hoogste berg van Jamaica is 2256 meter, de Blue Mountina Peak * Jamaica telt 120 rivieren * De natuurlijke rijkdommen bestaan o.a. uit bauxiet, suikerriet, bananen en koffiebonen * In 1494 is Jamaica door Christopher Columbus ontdekt’ * In 1655 kwamen de Engelsen. Zij maakten er meer dan 300 jaar de dienst uit * Tussen 1700 en 1810 werden meer dan 800.000 slaven naar Jamaica gebracht * De slavernij werd in 1838 afgeschaft * Sinds 6 augustus 1962 is Jamaica onafhankelijk.
Blue Mountains
De Blue Mountains staan sinds vorig jaar (juli 2015) op de UNESCO werelderfgoedlijst. En terecht! Groener wordt het niet.
De legende van Annie Palmer
Annie Palmer bezat in de 18de eeuw een grote suikerrietplantage in de buurt van Montego Bay. Ze behandelde haar slaven bijzonder slecht. Haar drie echtgenoten heeft ze vermoord. Nog altijd leeft de legende voort. Krijgt iemand een auto-ongeluk of ander ongeluk dan krijgt Annie Palmer de schuld. Haar bijnaam (gegeven door de slaven) was: de White Witch of Rose Hall.
Land van hout en water
De allereerste bewoners van Jamaica – de indianen – noemden het eiland: Xaymaca, wat ‘Land van hout en water’ betekent.
Dancing in the street
Soundsystems zijn ontstaan in Kingston. Jaren vijftig. Niet iedereen had geld voor live muziek, dus werd er op straat een geluidsinstallatie neergezet. Dat gebeurt trouwens nog steeds…alle schuiven naar rechts!
JAMAICA | PRAKTISCH
Hoe kom je er?
Arke vliegt op vrijdag met de Dreamliner vanuit Schiphol naar Montego Bay. Prijs retour vanaf € 600.
Vervoer ter plekke
Je kunt een auto huren. Let op! In Jamaica rijden ze behalve links erg hard. De wegen zijn goed en de afstanden prima te doen. De lokale bus heeft geen airco en zit vaak propvol. Knutsford Express (airco en wifi) is een dagelijkse luxe busverbinding (eilandrond). Liever een privé-chauffeur? Wij hadden een goede ervaring met Paradise Travels. Van transfer naar je hotel tot een complete rondreis, inclusief muziekcollege onderweg! www.paradisetravelsinja.com.
Georganiseerde rondreis
Arke/TUI organiseert 9 en 16-daagse rondreizen, inclusief vlucht, verblijf en excursies. www. arke.nl
Beste reistijd
Het hoogseizoen loopt van december tot mei. Deze periode staat bekend als de droge periode. De prijzen van de hotels zijn dan wel iets hoger. Het regenseizoen start in september. Het regent dan elke dag wel een keer, maar het grootste gedeelte van de dag is het droog. Bovendien is de regen warm, niet voor niets door de Jamaicanen zelf omschreven als ‘liquid sunshine’. De temperaturen zijn het hele jaar min of meer hetzelfde, variërend van 27 tot 34 graden Celsius.
Geld
De lokale munteenheid is de Jamaica Dollar (JMD), maar bijna overal kun je ook met Amerikaanse dollars betalen. 1000 JMD is ongeveer € 7,50. Pinnen kan bij banken, mits je bankpas op wereldprofiel is overgezet. Fooien worden overal verwacht. Het prijspeil ligt redelijk hoog. Jamaica moet veel importeren. Wel krijg je waar voor je geld. Gemiddeld betaal je in een restaurant voor je eten 20 US dollar. Langs de kant van de weg kun je bij kraampjes veel goedkoper eten.
Paspoort
Voor Jamaica is geen visum nodig. Wel moet je paspoort bij aankomst nog minstens zes maanden geldig zijn.
Tijdzone
In Jamaica is het 6 uur vroeger (in onze winter) en 7 uur vroeger in onze zomer.
Accommodatie
Jakes, Boutique resort in Treasure Beach. Tom Cruise en Kate Moss gingen u voor. ‘The ideal barefoot bohemia for romantics, low-key celebs end creative types.’ Vernoemd naar de papegaai des huizes en geïnspireerd door Antoní Gaudi. Paradijselijk mooi! 6 Ocean View cottages, vier villa’s, 21 hotelkamers en sinds kort ook een hostel (aan de overkant van de weg). www.jakeshotel.com * The Knutsford Court Hotel, prima en veilig hotel in Kingston, www.knutsfordcourt.com * RIU Palace Jamaica, super de luxe all-inclusive in Montego Bay aan palmstrand, www.riu.com * CocolaPalm, Beach Resort gelegen aan Seven Mile Beach van Negril. Vanuit je bed rol je zo het strand op, www.cocolapalm.com * Bay View Eco Resort & Spa, kleinschalig eco-hotel, gelegen in groen Jamaica, Port Antonio, www.bayviewecoresort.com
Eten & drinken
Het nationale gerecht is ‘jerk’ (kip, varken, vis). Het is van oorsprong een gerecht dat door gevluchte slaven – de Maroons genoemd – is ontwikkeld. Om bij hun vlucht hun verblijfplaats niet te onthullen, werd het gemarineerde vlees op pimenthout onder de aarde gegrild, waardoor er geen rook was. Door het aroma van het hout krijgt het vlees een hele speciale smaak. Je kunt in Jamaica ook overal Patties eten (kip of rundvlees), vergelijkbaar met ons saucijzenbroodje, alleen veel pittiger gekruid. Bij het ontbijt eet je ackee and saltfish. Ackee is een rode, uit Ghana geïmporteerde vrucht. Na het koken lijkt het op roerei. Saltfish is een gestoomde vis, vaak kabeljouw. Wel heel zout! De beste koffie ter wereld komt van Jamaica (Blue Mountains) en over de rum kunnen we kort zijn: Appleton is de naam. Al 250 jaar trouwens. Vaker dan rum dronken we trouwens een biertje. Red Stripe natuurlijk: brewed in Jamaica.
Meet the People
Onder het motto van ‘Meet the People’ brengt het Jamaica Tourist Board je desgewenst in contact met locals. Een kok, gospelzanger, cricketeer. You name it! Wij ontmoetten Pablo Palair, een modeontwerper van dandy kleding, wiens werk ons aan de kleding van de Belgische zanger Stromae deed denken. Aanmelden kan via: www.visitjamaica.com of neem contact op via Jamaica Tourist Board Nederland info@ontdekjamaica.nl
Reisgids
Jamaica, Marcel Bayer, uitgeverij Dominicus (paperback), € 22,95. De focus ligt op het andere (niet toeristische) Jamaica.
Reggae
Jaarlijks vindt in de maand juli in Montego Bay het grootste reggaefestival van Jamaica plaats met diverse wereldsterren: www.reggaesumfest.com
Musea
Niet te missen: Bob Marley Museum in Kingston, 56 Hope Road, museum gevestigd in het oude woonhuis van Bob Marley en geheel gewijd aan zijn leven. Entree met gids: 20 US dollar.
National Gallery of Jamaica, Kingston (met een zusje in Montego Bay), cutting edge kunst van jong talent en een indrukwekkende vaste collectie, 400 JMD. www.natgalja.org.jm
Black River Safari
Maak een boottocht over de langste rivier van Jamaica, de Black River, waar 500 krokodillen zwemmen, www.jamaica-southcoast.com.
Kijktip
Kijk om in de stemming te komen voor je vertrek naar Jamaica de indrukwekkende documentaire Marley (2012).
Informatie
Mail: info@ontdekjamaica.nl
REIZEN Magazine, ANWB