Interview met onderzoeker Mascha Nuijten
Wat methadon is voor heroïne, lijkt dexamfetamine voor coke: een vervangend middel dat de trek in cocaïne vermindert. Mascha Nuijten deed opzienbarend onderzoek naar dexamfetamine. “Proefpersonen waren overwegend positief.”
Eindelijk. Na jaren zoeken lijkt er een alternatief voor cocaïne te zijn. Dexamfetamine maakt een effectieve behandeling voor cocaïne-afhankelijkheid mogelijk. ‘Cocadon’, zo noemen Mascha Nuijten en haar onderzoeksteam het middel, verwijzend naar de bekende opiaatvervanger methadon. Mascha Nuijten is psycholoog en sinds 1998 werkzaam in de verslavingszorg. In 2015 leidde ze een groot onderzoek naar dexamfetamine als vervangend middel voor crack en cocaïne. De bevindingen van het onderzoek waren zo opzienbarend dat ze in maart 2016 zijn gepubliceerd in het toonaangevende medische tijdschrift The Lancet. Zwitserse psychiaters spreken in hun commentaar zelfs van een mijlpaal.
Dexamfetamine wordt voorgeschreven aan adhd-patiënten, toch?
“Je hebt dexamfetamine in twee varianten, met een directe en vertraagde afgifte. In Nederland krijgen adhd-patiënten voornamelijk de directe-afgifte-variant, die officieel geregistreerd is. In ons onderzoek werkten we met de slow release-variant. Eigenlijk vind ik het verbazingwekkend dat die nog niet geregistreerd is, terwijl hij veel meer voordelen heeft: minder risico op misbruik en je hoeft hem maar eens per dag in te nemen. Onze proefpersonen slikten twaalf weken lang 60 mg dexamfetamine per dag en gebruikten minder basecoke dan de groep die een placebo kreeg. Ze bleven ook nog eens langer cocaïnevrij, gemiddeld 17,9 versus 6,7 dagen.”
Maakt dit dexamfetamine tot een wondermiddel?
“Wondermiddel vind ik te sterk uitgedrukt. Laat ik het zo zeggen: het kan een eerste stap zijn naar een nieuwe behandeling voor cocaïne-afhankelijkheid.”
Wat zou de tweede stap moeten zijn?
“Om te beginnen meer onderzoek. Wij richtten ons op mensen in een heroïneprogramma. Wil je weten of het middel ook effectief is bij mensen die alleen coke gebruiken, dan moet je dat eerst wel hard kunnen maken.”
Twijfel je daaraan?
“Eigenlijk niet. Eén kanttekening. Wil een medicijn goed werken, dan moet het ook goed worden ingenomen. Therapietrouw zal de grootste uitdaging worden bij mensen die niet in een intensief methadon- of heroïneprogramma zitten.”
Wat is dexamfetamine eigenlijk?
“Een amfetamine-achtige stof.”
Speed is ook een amfetamine-achtige stof. Kun je net zo goed speed gebruiken?
“De dexamfetamine die wij gebruikten voor de studie was langwerkend, had geen herkenbare flash, werd gereguleerd en genomen onder supervisie. We zetten het echt in als medicament. De bijwerkingen waren beperkt en overwegend mild.”
Hoe werkt het als vervangend middel voor coke?
“Cocaïne werkt op het beloningssysteem in de hersenen door onder andere dopamine vrij te maken. Dexamfetamine doet min of meer hetzelfde. Het grote voordeel van dexamfetamine is dat je het gereguleerder en op een veilige manier kan innemen.”
Vervang je een cokeverslaving hiermee niet door een speedverslaving?
“Er blijft natuurlijk een zekere mate van afhankelijkheid van een middel. Toch vind ik niet dat je van een vervangende verslaving kunt spreken. Bij verslaving heb je het al gauw over ongecontroleerd gebruik, onveilige inname en andere problemen. Dexamfetamine-inname gebeurt veilig en op voorschrift van een arts. Het is een behandeling waarbij je probeert je leven op orde te krijgen.”
Hoe neem je het in?
“Het is een pil die je doorslikt met een beetje water. Eén keer per dag twee pillen van 30 mg. Bij voorkeur bij het ontbijt. Hoe later je het inneemt op de dag, des te meer problemen je kunt krijgen om in slaap te komen, want het blijft een amfetamine-achtige met stimulerende effecten. Als je het ’s ochtends inneemt, zit de staart van de werking tegen de nacht aan.”
Wat hoorde je terug van de groep gebruikers tijdens je onderzoek?
“Sommigen klaagden over slaapproblemen en ook voelde men zich regelmatig wat geagiteerd, maar zowel in de dexamfetaminegroep als in de placebogroep kwamen klachten voor. De meeste waren van voorbijgaande aard. Eigenlijk waren mensen vooral positief. Ze voelden minder drang om coke te gebruiken, vaker in de dexamfetaminegroep dan in de placebogroep. Dat is precies waar we op hoopten.”
Is het middel veilig?
“We denken van wel. De mensen in ons onderzoek werden wekelijks medisch gecheckt op hartslag, bloeddruk en gewicht. Ook kregen ze allemaal aan het begin en einde van het onderzoek een ECG om de hartactiviteit te meten. Hieruit is niets verontrustends naar voren gekomen. Ook in andere onderzoeken bleek dexamfetamine veilig.”
Hoe zit het met bijgebruik?
“Het combineren van middelen is riskant. We weten niet wat bijgebruik op de lange termijn kan doen. Dexamfetamine is geen recreatieve drug, maar een medicijn. Het moet alleen onder supervisie en op voorschrift genomen worden.”
Waar kunnen cokegebruikers aankloppen voor een behandeling met dexamfetamine?
“Helaas nog nergens. Jammer, want ik denk dat er veel interesse voor zou zijn. Zoals gezegd is de slow release-variant van dexamfetamine in Nederland nog niet geregistreerd. Het is bovendien nog te vroeg om op basis van alleen dit onderzoek een behandelmethode op te starten. We zijn bezig met de financiering van extra onderzoek. Nog even geduld dus, zou ik willen zeggen.”
Opdrachtgever: Stichting Mainline, Amsterdam.