Rutte wil het liefste dat we allemaal ondernemer zijn. Of op zijn minst kritische consument. Zelfredzaamheid. Daar draait het om in de huidige samenleving. Heb je problemen, dan moet je zelf op zoek naar hulp. Vijftien procent van de Nederlanders lukt dat niet. Anderhalf miljoen mensen hebben een IQ van onder de 85 en zijn minder goed in staat hun zaken te regelen, zoals het vinden van de juiste zorg. Jan Derksen, hoogleraar klinische psychologie: “Vroeger hadden deze mensen een beschermde plek in de maatschappij.” Door Nicolline van der Spek.
“Wát is dit nu weer?”
Diana (43), moeder van twee kinderen, zit op de bank in haar kleine maar volgestouwde woning in Slotermeer en bestudeert de brief die Vanessa zojuist voor haar heeft geopend. De brief is van de woningbouwvereniging.
“O ja” zucht Diana. “Ze gaan de huur verhogen per 1 juli. Waar moet ik het geld nou weer vandaan halen?”
Diana kijkt Vanessa vragend aan. Ze heeft een uitkering, maar geen schulden. Wel heeft ze moeite met het op orde brengen van haar administratie. Zonder Vanessa zou ze zich geen raad weten.
Beide vrouwen zien elkaar wekelijks. Vanessa is vrijwilliger bij De Regenboog Groep, een organisatie uit Amsterdam die de ontwikkeling van mensen stimuleert in (sociale) armoede zodat zij actief kunnen deelnemen aan de maatschappij. Ze is betrokken bij het project Papermates. De klanten van Papermates hebben allemaal een laag IQ en kunnen moeilijk overweg met hun post.
“Toen ik hier een paar maanden geleden voor het eerst kwam”, vertelt Vanessa, “gaf Diana me maar 3 brieven. Ik dacht: dat klopt niet. Wat bleek. Ze had haar post allemaal achter deze deur zitten.” Vanessa wijst naar de deur achter de bank. “Alles viel eruit toen we de deur openmaakten. Er waren zelfs brieven bij uit 2001!”
Geduld
Ook Renske is vrijwilliger bij De Regenboog Groep.“Bij mijn klant trof ik min of meer hetzelfde aan: een grote Dirk van den Broek-tas vol afschriften, rekeningen en aanmaningen. Ik liet haar wekelijks lijstjes maken van dingen die gedaan moesten worden. Gaandeweg zag ik verbetering. Meer zelfvertrouwen, meer regie. Dat merkte ik bijvoorbeeld aan de manier waarop ze met instanties belt. Inmiddels weet mijn klant heel precies hoe ze dingen moet vragen. Daar doe ik het voor natuurlijk.” Behalve vrijwilligershulp krijgt de klant van Renske ook professionele hulp. Renske: “Het verschil zit hem in de tijd die je hebt voor iemand. Die ontbreekt nog wel eens bij de professionele hulpverlening, terwijl je juist bij deze doelgroep uitgebreid de tijd moet nemen. Snapt mijn klant niet wat er in een brief staat, dan leg ik het keer op keer uit. Net zo lang tot het is geland. Je moet geduld hebben. In het begin bleef ik soms wel drie uur.”
Rutte wil het liefste dat we allemaal ondernemer zijn.
Stress
“Vroeger hadden deze mensen een beschermde plek in de maatschappij”, zegt Jan Derksen, hoogleraar Klinische Psychologie aan de Radboud Universiteit van Nijmegen. “Door individualisering, digitalisering, ontzuiling en ontkerkelijking is iedereen meer en meer op zichzelf aangewezen. Helaas is niet iedereen in het bezit van de sociale vaardigheden die nodig zijn om jezelf staande te houden. Mensen met een lager IQ hebben bijvoorbeeld moeite zich goed uit te drukken. Ook zijn ze minder goed in staat hun zaken te regelen, zoals het aanvragen van kinderbijslag of het vinden van de juiste ziektekostenverzekering. De overheid gaat er vanuit dat we dit allemaal zomaar kunnen. Zijn we niet allemaal kritische consumenten? We moeten zelf op zoek naar de best mogelijke hulp via internet, we moeten overweg kunnen met digi-codes, pincodes en ga zo maar door. Het stressgehalte is nog nooit zo hoog geweest.”
We focussen op winnaars, niet op verliezers
Afhaken
Derksen noemt zelfredzaamheid een teken van afnemende tolerantie jegens kwetsbaren. Wat hem zorgen baart, is dat er binnen deze visie weinig tot geen oog lijkt te zijn voor mensen met een zwakke cognitieve en emotionele intelligentie. “De focus ligt in de huidige samenleving op het ontwikkelen van je talenten, op het hebben van succes en het pakken van kansen. Het liefst ziet Rutte dat we allemaal ondernemer zijn. Dat lukt niet iedereen. Vijftien procent van de Nederlanders heeft een IQ van onder de 85. Dan praat je over zo’n anderhalf miljoen Nederlanders. We focussen op winnaars, niet op verliezers. Het gevolg is dat grote groepen mensen afhaken. Ze kunnen het tempo niet meer bijbenen. Ze raken geïsoleerd van de samenleving. Om marginalisering te voorkomen is mijn stelling dat je je binnen de politiek niet op de mensen moet concentreren die het toch wel redden, maar juist op de kwetsbaren in de samenleving. Door te focussen op zelfredzaamheid, sluit je een grote groep mensen uit van deelname aan de samenleving. Niet alleen vind ik dat niet passen in een rijk en beschaafd land, het heeft ook vergaande gevolgen. Depressie en verslaving liggen op de loer, maar ook kan deze groep gemakkelijk gaan radicaliseren. Het onderbuikgevoel gaat prevaleren. De politiek? Dat zijn een stelletje zakkenvullers!‘”