Niet alleen de huizen, ook de mensen zijn beschadigd. Dat blijkt uit de verhalen van aardbevingsslachtoffers. Geestelijke verzorging helpt.
Door te luisteren naar de verhalen van aardbevingsslachtoffers proberen geestelijk verzorgers verspreid door het gebied te helpen bij de verwerking van gevoelens van machteloosheid en stress. Hard nodig, aldus Marjo van Bergen, die al jaren als humanistisch geestelijk verzorger in het rampgebied actief is:
“Ik zie veel wanhoop in Groningen, maar vooral wantrouwen. Mensen gaan moeilijk het contact aan. Ze willen niet meer geraakt worden. Niet nóg een keer. Wel willen ze hun verhaal kwijt. En daar ben ik voor. Ik neem de tijd en luister. Ik geef geen adviezen, wel antwoord.”
“Dat luisteren doen geestelijk verzorgers op allerlei niveaus”, valt Jako Jellema op. Hij zit namens Platform Kerk en Aardbeving in het Groninger Gasberaad en juicht het werk van Geestelijke Verzorging Aardbevingsgebied (GVA) van harte toe. “Het gaat in Groningen om unieke problematiek, namelijk de fysieke woonomgeving, de plek waar je verwacht veilig te zijn. Dat doet iets met je. Waar ambtenaren, inspecteurs en bouwbegeleiders blijven hangen bij de feiten (dus uw huis is beschadigd?) hebben geestelijk verzorgers oog en oor voor de hele mens. Ze luisteren in lagen en voeren gesprekken die ervoor kunnen zorgen dat gedupeerden, die jaren in slepende procedures zitten en worstelen met zingeving weer een beetje verder kunnen met het leven.”
Geestelijk verzorgers luisteren in lagen – Jako Jellema, lid Groninger Gasberaad
Nicole van Eijkern weet daar alles van. Ze heeft veel gesprekken gevoerd met Marjo van Bergen. “Ze heeft me erdoorheen gesleept,” aldus het aardbevingsslachtoffer uit Appingedam en nog steeds is er contact. “Ik doe ertoe als mens. Dat inzicht heeft Marjo me gegeven en dat gun ik alle Groningers die worstelen met existentiële vragen. Na jaren knokken en gemangeld worden, denk je namelijk op een gegeven moment: mag ik er wel zijn? Daar zou wat mij betreft veel meer aandacht voor moeten zijn, want wat er in Groningen speelt, gaat dieper dan scheuren in je huis. Het gaat over levens.”
Marjo van Bergen leidt het team geestelijk verzorgers in Groningen. Ze is geboren in Limburg in een familie met een mijnbouwachtergrond. De mensen in het hoge noorden gaan haar aan het hart. “Journalisten vragen altijd naar de angsten van mensen: hoe is het om in een huis te wonen met scheuren? Maar als je er langer mee te maken hebt, is dat niet meer wat je bezighoudt. Wat je bezighoudt, is het feit dat je al jaren aan het lijntje wordt gehouden. Mensen voelen zich gepiepeld en hebben geen vertrouwen meer in de overheid. Het duurt en duurt en duurt. Ik heb geen energie meer, hoor ik mensen zeggen. Of: ik had met mijn leven eigenlijk iets heel anders willen doen. Ik was altijd scheidsrechter bij de voetbal en ik kan het niet meer opbrengen. Ik had nog een andere stap in mijn loopbaan willen maken, maar dat is niet gelukt. Ik heb mijn kinderen tekort gedaan. Ons huwelijk is er bijna aan onderdoor gegaan. Kan ik me nog verbinden? En met wie dan? De buren spreek ik niet meer. Ik heb het gevoel dat ik de regie kwijt ben. Hoe kan het dat mensen elkaar dit aandoen? Denken ze dan dat wij Groningers het niet waard zijn? Het is een hele lijst en eerlijk is eerlijk: ik vind het best een zware taak, maar het is zo nodig om met de mensen in Groningen op dit niveau in gesprek te gaan. Het gaat niet om psychische problemen, we wroeten in niemands verleden. Het gaat om geestelijke problemen. Om het bestaan van de Groningers.”
Erover praten heeft me erdoorheen gesleept – Nicole van Eijkern, aardbevingsslachtoffer
Volgens Gronings Perspectief kampen 10.000 slachtoffers van de bevingen met gezondheidsklachten. Het gaat om hartkloppingen, duizeligheid, irritatie en moeheid. Niet de schade zelf, maar de afhandeling blijkt de grote boosdoener, aldus hoogleraar sociale psychologie Katherine Stroebe. Zij doet sinds 2016 jaarlijks onderzoek naar de geestelijke gesteldheid van de Groningers. Ze onderzoekt hoe mensen zich gedragen als ze zich onrechtvaardig behandeld voelen en is geïnteresseerd in hoe mensen onrechtvaardigheid verklaren. Wat zien mensen als de oorzaak van onrechtvaardigheid? God, het lot, de mens zelf? De afgelopen jaren doet ze onderzoek naar de sociaalpsychologische gevolgen van de aardbevingen in de provincie. Hoe beleven bewoners belangrijke onderwerpen als gezondheid, veiligheid en hun toekomstperspectief? “De indirecte gevolgen van de bevingen in Groningen hebben een negatieve weerslag op de gezondheid van de bewoners”, zegt Stroebe in NRC. “Bewoners hebben te maken met langdurige procedures en veel instanties, dat kan tot stress leiden.”
“In Groningen is niet alleen de individuele zingeving aangetast,” aldus Van Bergen, “ook die van hele gemeenschappen. Er wordt bijvoorbeeld besloten dat in een dorp de helft van de huizen wordt vervangen door nieuwbouw, en de andere helft niet. Dat doet iets met een hele gemeenschap. Dan zijn er nog de vele regeltjes en organisaties die langs elkaar heen werken. Uit een inventarisatie van twee jaar geleden bleek dat er 27 soorten verschillende regelingen zijn waaronder je kunt vallen. Die hebben ook weer hun eigen organisaties die daar over gaan, allemaal met hun eigen procedures en rechtsgang. Mensen kunnen dus in een of meerdere regelingen vallen. Dat maakt dat er grote verschillen kunnen zijn, afhankelijk van waar je precies woont in het gebied en op welk tijdstip je bent binnengekomen. Terwijl het om dezelfde soort problemen gaat! Op die manier worden hele buurten uit elkaar gespeeld.”
Niet alleen de individuele zingeving is aangetast in Groningen, ook die van hele gemeenschappen – Marjo van Bergen, humanistisch geestelijk verzorger
Een systeemfout, volgens Jellema, die ook graag een lans breekt voor de andere kant. Voor de ambtenaren die het goed bedoelen, maar te maken hebben met dezelfde ‘gekmakende’ regels en procedures. Hij noemt het ‘morele verwonding’, een term die wordt gebruikt bij de verwerking van trauma’s. Bijvoorbeeld bij soldaten die verplicht zijn bevelen uit te voeren waar ze zelf niet achterstaan. “Er zijn ambtenaren die naar Groningen zijn gekomen om iets goeds te doen. Als dat dan niet lukt, heb je net zo goed een trauma opgelopen.”
Een collectief trauma, daar heeft Groningen mee te kampen. Anders dan bijvoorbeeld de vuurwerkramp in Enschede of de overstromingen in Limburg gaat het om een ramp die zich traag voltrekt. De scheuren in huizen zijn in de mensen gaan zitten. De rest van Nederland kijkt weg. Wel is er aandacht vanuit de politiek. De ene bewindspersoon na de ander komt op bezoek in Groningen. Maar in werkelijkheid gebeurt er zo weinig en wat er gebeurt – de trage versterking van woningen – levert alleen maar meer gezondheidsschade op, zo blijkt uit het onderzoek van Stroebe. Ze doen als stressor niet onder voor bevingen zelf. Stroebe: “Als versterking tot een verbetering zou moeten leiden van gezondheid en veiligheid, dan is dat in de analyse niet terug te zien. Er lijkt eerder sprake van het omgekeerde, al zijn aanvullende analyses nodig. Uit de huidige analyses wordt duidelijk dat er in ieder geval aandacht nodig is voor bewoners die zich in de fase tussen beoordeling en planvorming bevinden. Daar gaat het niet goed mee.”
Met aardbevingsslachtoffer Nicole van Eijkern gaat het gelukkig weer een stuk beter. Na een burn-out voelt ze eindelijk weer wat meer compassie met haar leven. Ze is er nog lang niet, maar het contact met Van Bergen is van wezenlijk belang. “Je hebt hier in Groningen best veel hulpverleners, maar die missen vaak dat laatste stuk. Ze zijn vooral oplossingsgericht bezig en hebben geen ruimte om aandacht te geven aan wat het met je doet. Marjo voert gesprekken met zachtheid. Ze luistert. Ze is er.”
Tekst: Nicolline van der Spek. Foto: David Vroom
Dit verhaal is gepubliceerd op de website van het Humanistisch Verbond.